میراث فرهنگی

آخرین حلقه تاریخ کهن آموزش در خوزستان تخریب می‌شود

یکی از مدارس تاریخی خوزستان

در حالی که سال‌ها برای حفظ مدارس تاریخی استان خوزستان تلاش شده اما مصوبه‌ای که در سال 1385 توسط استانداری و با حضور مدیر وقت میراث فرهنگی استان و مسئولان سازمان نوسازی و تجهیز مدارس وزارت آموزش و پرورش به امضاء رسید، همچنان عامل تخریب مدارس تاریخی این استان است. امروز این مصوبه آخرین حلقه تاریخ کهن آموزش خوزستان را تخریب می‌کند.

خبرگزاری میراث فرهنگی ـ گروه میراث فرهنگی ـ در حالی که سال‌ها برای حفظ مدارس تاریخی استان خوزستان تلاش شده اما مصوبه‌ای که در سال 1385 توسط استانداری و با حضور مدیر وقت میراث فرهنگی استان و مسئولان سازمان نوسازی و تجهیز مدارس وزارت آموزش و پرورش به امضاء رسید، همچنان عامل تخریب مدارس تاریخی این استان است. امروز این مصوبه آخرین حلقه تاریخ کهن آموزش خوزستان را تخریب می‌کند.

قدمت آموزش و پرورش خوزستان به 3500 سال می‌رسد. در زمان حفار‌ی‌های محوطه باستانی هفت تپه به سرپرستی دکتر عزت الله نگهبان الواحی گلی کشف شد که پس از بررسی‌های علمی باستان‌شناسان مشخص شد که الواح مذبور سیاه مشق مکتب خانه و متعلق به 1500 قبل از میلاد یعنی دوره اوج اقتدار فرمانروایی ایلام (‌دوره ایلام میانه) است.

به بیان ساده در دوره ایلام مکتب خانه‌هایی (یا مدرسه های کوچک) وجود داشت که در آن به تعلیم و تربیت دانش‌آموزان پرداخته می‌شد. بنابراین نخستین مدارس ایران و خوزستان در 1500 قبل از میلاد فعالیت خود را آغاز کردند.

جریان آموزش و پرورش در دوره هخامنشی بر اساس برنامه آموزشی پادشاهان هخامنشی ادامه داشت. از روند آموزش و پرورش در دوره اشکانی اطلاعی در دست نیست لکن با ظهور شاهنشاهی ساسانی و توجه ویژه شاهان ساسانی به موضوع علم و تعلیم و تربیت، آموزش و پرورش یکی از دوره‌های درخشان خود را سپری کزد که نمونه شاخص آن ایجاد دانشگاه جندی شاپور در شرق دزفول کنونی است.

در دوره اسلامی و پس از افول جندی شاپور عطش علم خواهی و علم طلبی خوزستانی‌ها در نظامیه‌ها که این مدارس به نظام الملک منسوب بود ظهور و تداوم پیدا می‌کند.

نظامیه‌ها چندین دهه متولی آموزش و پرورش کشور بودند که پس از زوال این مراکز مکتب خانه‌ها و حوزه‌های علمیه بار آموزش و پرورش را بر دوش کشیدند.

بخشی از سفرنامه ایران‌گردان و جهانگردانی که به خوزستان سفر کرده‌اند اشاره‌ای به مدارس آن دوره شده است از جمله آنکه ابن بطوطه در سفرنامه خود اشاره‌ای به فعالیت مدرسه در شوشتر دارد.
از اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی با ایجاد مدارس جدید و سیستم مدرن آموزشی، آموزش و پرورش، دوره جدیدی از حیات تاریخی خود را آغاز می‌کند. مدارسی که هم‌اکنون به عنوان مدارس قدیمی خوزستان شناسایی و تحت حفاظت قوانین و مقررات ناظر بر حفاظت از آثار تاریخی – فرهنگی قرار دارند. این مدارس آخرین حلقه از زنجیره مدارس کهن خوزستان و تاریخ آموزش و پرورش هستند.

اداره کل میراث فرهنگی وقت خوزستان از سال 1378 خورشیدی ثبت آثار تاریخی فرهنگی استان خوزستان و از جمله مدارس تاریخی استان را آغاز کرده و جهت کسب اطلاع از مدارس تاریخی استان لیست تمامی مدارس استان را از اداره کل آموزش و پرورش خوزستان استعلام و اداره مذکور در خرداد ماه سال 1378 لیست 144 مدرسه استان خوزستان که بین سالهای 1300 تا سال 1327 در استان خوزستان ساخته شده‌اند را به اداره کل میراث فرهنگی ارسال کرده و اداره کل میراث فرهنگی به تدریج ثبت مدارس قدیمی استان را در برنامه کاری خود قرار می‌دهد که از جمله مدارسی که در آن زمان به ثبت رسید، مدرسه تاریخی امام خمینی(شاپور سابق) در اهواز و مدرسه "مهرگان" در آبادان بود.

برنامه فراگیر حفاظت از مدارس تاریخی خوزستان از سال 1384 آغاز شد. در نیمه نخست سال 1384 اداره کل میراث فرهنگی وقت خوزستان به موازات اجرای برنامه وسیع شناسایی مدارس تاریخی استان، که طی آن 127 مدرسه تاریخی در سطح استان شناسایی شد مکاتبات و پیگیری‌های خود را از طریق اداره کل آموزش و پرورش خوزستان با هدف حفاظت و صیانت از اماکن آموزشی تاریخی استان آغاز کرد.

در مهرماه 1384 شورای عالی آموزش و پرورش در بیست و پنجمین جلسه خود نحوه اداره مدارس ماندگار را در دستور کار قرار داده و تصویب کرد. برابر تعریفی که شورای یاد شده از مدارس ماندگار ارائه داده، مدارس ماندگار به واحدهایی اطلاق می‌شود که از قدمت تاریخی و سوابق درخشان علمی، آموزشی و فرهنگی در سطح ملی یا استانی برخوردار هستند. پس از وصول مصوبه مذکور به استان خوزستان، اداره کل آموزش و پرورش خوزستان در آبان ماه سال 1384 فهرست مدارسی که با توجه به تعریف مدارس ماندگار در مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش کشور، قابل حفاظت و صیانت تحت عنوان مذکور هستند را از اداره کل میراث فرهنگی وقت درخواست کرد و اداره کل میراث فرهنگی در آذرماه 1384 لیست 127 مدرسه تاریخی شناسایی شده و 12 مدرسه ثبت شده در فهرست آثار ملی را که با ضوابط مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش نیز همخوانی داشته و مشمول مصوبه یاد شده بودند را به اداره کل آموزش و پرورش خوزستان ارسال کرد.

که از جمله مدارس ثبت شده می‌توان به مدارس معزی در دزفول، توحید در رامهرمز، رازی، فرهنگ، رهنما ، فروغی در آبادان اشاره کرد.

در لیست مدارس تحت خفاظت می توان به 10 مدرسه در اهواز، به 11 مدرسه در شوشتر، به 12 مدرسه در دزفول، به 31 مدرسه در مسجد سلیمان، به 61 مدرسه در آبادان و... اشاره کرد.

کل آموزش و پرورش خوزستان که انتظار مواجه با 139 مدرسه تاریخی در خوزستان را نداشته و ظاهرا برنامه خاصی جهت تخریب بسیاری از این آخرین حلقه از آموزشگاه‌های تاریخی استان را تدوین کرده بود بسان کسی که با یک تنگ آب یخ از خواب پرانده شده باشد به جای همکاری جهت حفاظت و صیانت از مدارس تاریخی استان از آذر ماه سال 1384 تا تیر ماه سال 1385 کشمکش نفس‌گیر و سنگینی ما بین اداره کل آموزش و پرورش خوزستان و اداره کل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان خوزستان از یک طرف و اداره کل میراث فرهنگی خوزستان و سازمان های مردم نهاد، دوستدار میراث فرهنگی، آغاز شد.
از سوی دیگر دفتر هماهنگی‌های بین‌المللی وزارت آموزش و پرورش در بهمن ماه سال 1384 ایجاد شبکه مدارس وابسته به سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) در 21 استان کشور را اعلام کرد. در آبان ماه سال 1374 پروژه مدارس وابسته به یونسکو در جریان بیست و هشتمین اجلاس کنفراس عمومی یونسکو مطرح و قطعنامه طرح حمایت از برنامه مشارکت جوانان در حفظ و اشاعه میراث فرهنگی تصویب سه مدرسه در مجاورت سه اثر تاریخی مسجد جامع اصفهان، تخت جمشید شیراز و چغازنبیل شوش و شورای عالی آموزش و پرورش مصوب کرد که پروژه مدارس وابسته به یونسکو اجرا شد که پروژه مذکور هیچ گاه در مجاورت آثار فوق اجرایی نشد.

ده سال بعد شورای عالی آموزش و پرورش تصمیم گرفت تا پروژه یاد شده را به 21 استان کشور توسعه دهد که ظاهرا" این طرح نیز در بایگانی راکد وزارت آموزش و پرورش خاک بی توجهی می‌خورد.

با اعلام تصمیم شورای عالی آموزش و پرورش از سویی امیدهای تازه‌ای برای فعلان فرهنگی و سازمان‌های مردم نهاد حامی میراث فرهنگی و اداره کل میراث فرهنگی خوزستان جهت حفاظت از مدارس تاریخی استان، تحت عنوان مدارس وابسته به یونسکو بوجود آمد. لکن مصوبه یاده شده کام اداره کل آموزش و پرورش و اداره کل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس را تلخ کرد و کشمکش بر سر ماندگاری و نابودی مدارس تاریخی استان را از سوی دو طرف موضوع وارد مرحله تازه‌ای کرد.

تلاش دو طرف موضوع برای حفاظت از یک سو و برای تخریب از سوی دیگر در نیمه اول سال 1385 خورشیدی ادامه یافت. تا اینکه اداره کل آموزش و پرورش خوزستان که در برابر قوانین و مقررات ناظر بر حفاظت از آثار تاریخی، فرهنگی فعالیت مستمر و پیگیری مسئولان و کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی خوزستان و مصوبات شورای عالی وزارت آموزش و پرورش خود را ناتوان از تعرض به مدارس تاریخی استان می‌دید به استانداری خود متوسل شده و تقاضای تشکیل کارگروه آموزش و پرورش با موضوع رسیدگی به مدارس تاریخی استان (و یا به تلقی اداره آموزش و پرورش مدارس قدیمی و مخروبه) را از استانداری کرد که جلسه کارگروه آموزش و پرورش در استانداری خوزستان در تیرماه سال 1385 تشکیل و پس از ارائه دلایل اداره کل آموزش و پرورش خوزستان مبنی بر لزوم تخریب مدارسی که از سوی اداره کل میراث فرهنگی بعنوان مدارس تاریخی اعلام شده از یک سو، و دفاع ضعیف مدیر کل وقت اداره میراث فرهنگی خوزستان به در خواست استاندار مبنی بر لزوم تخریب تاریخ آموزش و پرورش در استان خوزستان،کار گروه یاد شده در اولین بند مصوبه خود چنین تصویب نمود که: "میراث فرهنگی یازده واحد آموزشی که بعنوان آثار تاریخی به ثبت رسیده را حفاظت و مابقی توسط اداره نوسازی مدارس تخریب شود".

مصوبه یاد شده تمامی تلاش‌های چند ساله فعالان فرهنگی برای حفاظت از مدارس تاریخی را یکبارنابود کرد. کاملا"مشخص بود که مصوبه یاد شده برخلاف قوانین و مقررات ناظر بر حفاظت از آثار تاریخی ـ فرهنگی وحتی مصوبات شورای عالی آموزش و پرورش وزارت آموزش و پرورش است. به همین دلیل با توجه به اینکه بر اساس مصوبه‌ای غیر قانونی ورق به نفع اداره کل آموزش و پرورش برگشته بود تلاش‌های وسیعی از سوی فعالان فرهنگی و انجمن‌های دوستداران میراث فرهنگی برای جلوگیری از تخریب مدارس تاریخی بر اساس مصوبه‌ای غیر قانونی آغاز شد که تاکنون نیز ادامه دارد.

اداره کل میراث فرهنگی خوزستان از زمان تصویب مصوبه یاد شده حفاظت از مدارس تاریخی را رها کرده و بار حفاظت گنجینه تاریخ آموزش وپرورش در استان خوزستان را بر دوش انجمن های دوستداران میراث فرهنگی نهاد.

ظاهرا هنوز برای مسئولین اداره کل آموزش و پرورش و اداره کل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس حفظ و نگهداری مدارس تاریخی استان فاقد توجیه است که هر چند گاهی شاهد تعرض به مدارس تاریخی و سعی بر تخریب آخرین حلقه تاریخ کهن آموزش و پرورش در خوزستان هستیم.